اپیزود دهم: چطور افراد با تجربه ما را فریب می دهند؟

کلاه گیس، تجربه و فریب: چطور گول نخوریم؟ 🤔

یه موزیک باحال داشتم گوش می‌دادم که یهو… 💡 ایده این شروع متفاوت پادکست به ذهنم رسید!

سلام رفقا! 👋 امیدوارم حالتون عالی باشه. 😊

تو اپیزود دهم پادکست “تفکر علمی”، قراره حسابی مغزتون رو قلقلک بدیم و با هم یه سفر هیجان‌انگیز به دنیای مغالطه‌ها داشته باشیم. 🚀 این اپیزود، ادامه مجموعه تفکر علمی‌مونه و بهتون پیشنهاد می‌کنم قسمت‌های قبلی رو هم گوش بدید تا مطالب قشنگ تو ذهنتون جا بیفته. 😉

قبلاً از معایب حافظه گفتیم و اینکه نباید زیاد به تجربیاتمون اتکا کنیم. حالا وقتشه ببینیم این تجربه چه بلایی سرمون میاره و چطور بعضی‌ها با استفاده از همین تجربه، ما رو فریب می‌دن! 😈

تو این اپیزود، قراره یاد بگیریم چطور فریب آدم‌های باتجربه و حتی فریب خود تجربه رو نخوریم!  می‌پرسید چطوری؟ خب، باید اول با مغالطه کلاه گیس و مغالطه توسل به تجربه آشنا بشیم. 🤓

آماده‌اید؟ پس بزن بریم! 😎

مغالطه کلاه گیس و اطلاعات ناقص 🤯

یه مثال معروف هست که میگه: “من تو تشخیص کلاه گیس تخصص دارم! 😎 هر کی کلاه گیس بذاره، سریع می‌فهمم.”

حالا اگه ازش بپرسیم از کجا معلوم؟  میگه: “بابا من کلی تجربه دارم! 👨‍🦳 هزار تا کلاه گیس رو تا حالا تشخیص دادم!”

قصه از همینجا شروع میشه!  این حرف، یه جور مغالطه‌ست به اسم “مغالطه کلاه گیس”! 🤯

چرا مغالطه؟  چون فقط به اون کلاه گیس‌هایی اشاره می‌کنه که تشخیص داده، نه اونایی که تشخیص نداده! 🙈 به عبارتی، یه طرف اطلاعات وجود نداره و اطلاعاتش ناقصه!

این یعنی چی؟  یعنی تجربه، مثل یه الاکلنگ می‌مونه که یه طرفش اطلاعات ماست و طرف دیگه، اطلاعاتی که نداریم. ⚖️ اون طرفی که اطلاعات داریم، سنگین‌تره و ما فقط از همون طرف حرف می‌زنیم.

چند تا مثال باحال:

• زن و شوهر:  خانمه میگه من 60% کارهای خونه رو انجام می‌دم، آقا هم میگه من 60% کارها رو انجام می‌دم! 🤨 خب، اینجوری که حساب کتاب نمی‌شه!
• فوتبال:  هر تیمی فکر می‌کنه 70% مالکیت توپ رو داشته!  در حالی که دوربین‌ها و ابزار دقیق نشون می‌دن اینطور نیست.
• پزشک:  یه پزشک، فقط بیمارایی رو می‌بینه که میان مطب. اونایی که خوب شدن یا فوت شدن و دیگه نیومدن چی؟ 🤔 اینجا تجربه پزشک ناقصه!

حالا یه بازی: 🎮

10 تا کلمه می‌گم، ببینید چندتاشو یادتون می‌مونه:  دریا، خانه، هواپیما، کتاب، نور، کفش، باران، کوه، ماشین. 🚗

(یه موزیک کوتاه) 🎶

خب، چندتا یادتون بود؟ 🤔 احتمالاً کلماتی مثل سیب، ماشین، باتری و موسیقی رو بهتر یادتونه. 😉 به این میگن “ریکال بایاس” یا سوگیری یادآوری. 🧠

مغالطه توسل به تجربه: وقتی داستان‌ها گولمون می‌زنن! 🤥

یه وقتایی، یه داستان یا تجربه شخصی، چنان ما رو تحت تاثیر قرار می‌ده که دیگه دنبال دلیل و منطق نمی‌گردیم! 🤯 به این میگن “مغالطه توسل به تجربه”.

چند تا مثال آشنا:

• تصادف: 🚗 “فلانی کمربند بسته بود، تو تصادف مرد! 💀 پس من کمربند نمی‌بندم!” 🤪
• زیبایی: 🤳 عکس‌های قبل و بعد عمل زیبایی! 📸 “وای چه عالی شده! منم می‌رم عمل می‌کنم!”  (در حالی که ممکنه کلی عوارض داشته باشه که بهمون نمی‌گن! 🤫)
• سیگار: 🚬 “پدربزرگم 90 سالشه، روزی یه پاکت سیگار می‌کشه، هیچیشم نشده!”  (آمار سرطان ریه چی میگه؟ 🫁)
• گوشی: 📱 “شیائومی هنگ می‌کنه! 😠” (در حالی که ممکنه فقط گوشی اون شخص مشکل داشته باشه!)
• قانون جذب:  “به هر چی فکر کنی، همون میشه!” (واقعاً؟ پس چرا مشکلات مردم آفریقا حل نمیشه؟ 🤷‍♀️)

کی به تجربه اعتماد نکنیم؟ 🤔

• تصمیم‌گیری برای جمع: مثلاً تصمیم در مورد واکسیناسیون یا قوانین یه کشور. 💉
• درمان‌های پزشکی:  تجربه شخصی، جایگزین علم و تحقیقات نمیشه! 🔬
• تصمیمات مهم:  هر جا که تصمیم ما، عواقب بزرگی داره.
• قضاوت افراد:  “یه نفر تو فلان شهر بهم بد آدرس داد، پس همه مردم اون شهر بدن!” 😠

چطور از تجربه درست استفاده کنیم؟ 🤔

• یادگیری مهارت:  تجربه برای یادگیری مهارت‌هایی مثل دوچرخه‌سواری خوبه، ولی برای خلبانی جت، باید آموزش دید! ✈️
• تشخیص بیماری: تجربه پزشک در تشخیص بیماری‌ها مهمه، ولی درمان باید بر اساس علم باشه.
• نقد تجربه: هم خودمون و هم دیگران، تجربیاتمون رو نقد کنیم تا سوگیری‌هامون رو بشناسیم.
• ترکیب تجربه با علم:  برای تاثیرگذاری بیشتر، می‌تونیم از تجربه در کنار آمار و ارقام استفاده کنیم. (مثلاً به جای گفتن “44% افزایش احتمال زنده موندن با کمربند”، داستان یه تصادف رو تعریف کنیم.)

خلاصه:

تجربه، یه ابزار قدرتمنده، ولی نباید بذاریم گولمون بزنه! 😈 با تفکر انتقادی و شناخت مغالطه‌ها، می‌تونیم از تجربه به درستی استفاده کنیم و تصمیمات بهتری بگیریم. 😊

پیشنهاد:

• حتماً اپیزود دهم پادکست “تفکر علمی” رو گوش بدید! 🎧
• کتاب‌های “پرسیدن سوالات به جا” و “چطور در مورد چیزهای عجیب و غریب بیاندیشیم” رو بخونید. 📚
• همیشه از خودتون بپرسید: “سند چی هست؟” 🧐
• اگه می‌خواین تجربیاتتون رو به دیگران منتقل کنید، جاهایی که نظر متخصص مهمه، حتماً بگید از متخصص هم نظر بگیرن. 👍 (مثلاً تو حوزه درمان)